Bài 21 lý thuyết: Phong trào yêu nước chống Pháp của nhân dân Việt Nam cuối TK XIX.
I. Phong trào Cần Vương bùng nổ
1. Cuộc phản công của Pháp lập hiến ở kinh thành Huế và sự bùng nổ phong trào Kháng Vương
a) Lý do
– Sau hai hiệp ước Hoà ước (1883) và Patrax (1884), Pháp về cơ bản chấm dứt xâm lược Việt Nam, thiết lập chính quyền bảo hộ ở Bắc Kỳ và Chung Kì.
– Dựa vào phong trào nhân dân kháng chiến, phái chủ chiến trong triều đình Huế do Thôn Tất Tuyết đại diện đã hành động quyết liệt, thủ tiêu các vua thân Pháp, đưa vua Hàm Nghi lên ngôi, bí mật xây phòng, tích trữ lương thực, vũ khí. để chuẩn bị chiến đấu.
– Pháp tìm cách loại trừ phái nghĩa quân nên Thôn Tất Thuyết và quân chủ lực ra tay trước.
b) Phát triển
– Đêm 4 rạng ngày 5/7/1885, Tôn Tất Tuyết ra lệnh tấn công quân Pháp ở đồn Mang Ka, Tòa Khâm sứ. Trận chiến diễn ra vô cùng ác liệt, nhưng do không được huấn luyện đầy đủ nên sức chiến đấu của ta bị hao mòn nhanh chóng.
– Sáng ngày 5 tháng 7, quân Pháp mở cuộc phản công. Tôn Tất Tuyết rước vua Hàm Nghi và ba cung vào sơn phòng Tân Sở (Quảng Trị).
– Ngày 13-7-1885, Tôn Thất Thuyết mượn danh nghĩa Hàm Nghi xuống chiếu chiếu Khánh Vương kêu gọi văn thân, nho sĩ và nhân dân cả nước đứng lên đấu tranh phò vua.
=> Phong trào Cần Vương nổ ra. Chiêu Khang Vương đã châm ngòi cho một phong trào chống Pháp sôi nổi kéo dài 12 năm và kết thúc vào cuối thế kỷ 19.
2. Các giai đoạn phát triển của phong trào Kháng Vương
Phong trào Kháng Vương phát triển qua 2 giai đoạn: 1885 – 1888 và 1888 – 1896.
Bảng các giai đoạn phát triển của phong trào Kháng Vương
Bản đồ những nơi diễn ra các cuộc khởi nghĩa của phong trào Khang Vương
* Đặc điểm: Phong trào Cần Vương là phong trào yêu nước chống thực dân Pháp mang hệ tư tưởng phong kiến, thể hiện tinh thần dân tộc sâu sắc.
II. Một số cuộc khởi nghĩa tiêu biểu trong phong trào Kháng Vương và đấu tranh tự vệ cuối thế kỷ XIX
1. Một số cuộc khởi nghĩa tiêu biểu trong phong trào Cần Vương
a) Khởi nghĩa Bãi Sài – Khởi nghĩa Hương Khê:
Bản đồ khu vực hoạt động của Nghĩa quân Bãi Sài
Lược đồ cuộc khởi nghĩa Hương Khê
b) Khởi nghĩa Badin (1886-1887)
– Lãnh đạo: Phạm Ban, Đinh Kông Chang.
– Địa bàn chiến đấu: Căn cứ Ba Đình (đóng trên địa bàn 3 làng Mậu Thịnh, Thượng Thọ, Mai Khê – thuộc huyện Nga Sơn, Thanh Hóa).
=> Đánh giá:
+ Điểm mạnh: có căn cứ vững chắc với quân tiếp viện mạnh; được tổ chức chặt chẽ có sự liên kết và hỗ trợ lẫn nhau.
+ Nhược điểm: Dễ bị thực dân Pháp bao vây, cô lập. Bị địch cô lập, quân nổi dậy không còn đường rút lui an toàn.
– Những sự kiện chính:
+ Tháng 12/1866, thực dân Pháp tập trung 500 quân tấn công căn cứ Badin nhưng thất bại.
+ Đầu năm 1887, Pháp huy động 2500 quân bao vây căn cứ Badin.
+ Khởi nghĩa Badin anh dũng đánh giặc suốt 34 ngày đêm. Ngày 20 tháng 1 năm 1887, quân khởi nghĩa buộc phải mở con đường đẫm máu rút về Mã Cao.
Bản đồ cơ sở Badin
– Kết quả: sau khi chiếm được căn cứ, thực dân Pháp đã tiêu diệt và xóa tên 3 làng Mậu Thịnh, Thượng Thọ, Mai Khê trên bản đồ hành chính.
2. Phong trào tự vệ cuối thế kỷ XIX. – Khởi nghĩa Yên Thế (1884-1913)
một lý do:
– Nông nghiệp sa sút. Đời sống nhân dân khó khăn, một bộ phận dân cư tản cư về vùng núi Yến sinh sống. => Các bà nội trợ đã sẵn sàng chiến đấu chống lại người Pháp và bảo vệ cuộc sống của họ.
– Pháp theo đuổi chính sách bình định, đời sống bị đảo lộn => nhân dân Jena nổi dậy đấu tranh.
b) Lãnh đạo: Lương Văn Cáp (Đề Kap), Hoàng Hoa Thám (Đề Thám).
c) Cơ sở: Yên (Bak Jan)
d) Các loại hình hoạt động chính:
– Từ 1884 đến 1892: Dưới sự lãnh đạo của De Capo, quân nổi dậy xây dựng hệ thống phòng thủ ở miền Bắc Jena.
– Từ 1893 đến 1897: Dưới sự lãnh đạo của Đề Thám, hai lần hòa hoãn với Pháp, nghĩa quân khởi nghĩa làm chủ bốn tổng ở Bắc Giang.
– Từ 1898 đến 1908: căn cứ trở thành nơi quy tụ các nghĩa sĩ yêu nước.
– Từ 1909 đến 1913: Pháp tiến công, quân khởi nghĩa phải liên tục chuyển quân.
Ông Kế hoạch của cuộc nổi dậy
e) Kết quả, có nghĩa là:
– Kết quả: Ngày 10-2-1913, Đề Tam bị giết, phong trào bị giải tán.
– Nghĩa:
+ Ăn sinh lực địch, làm chậm quá trình dẹp yên của thực dân Pháp.
+ Thể hiện ý chí và sức mạnh to lớn của nông dân trong đấu tranh giải phóng dân tộc.
+ Để lại nhiều bài học kinh nghiệm về phương pháp công tác, tác chiến, xây dựng cơ sở….
+ Có vai trò chuyển tiếp, chuyển từ cặp phạm trù cũ (phong kiến) sang cặp phạm trù mới (tư sản), khẳng định truyền thống yêu nước của dân tộc.
f) Lý do từ chối:
– Cán cân lực lượng quá phân tán, bất lợi cho quân khởi nghĩa.
– Tự phát, chưa đoàn kết, tập hợp lực lượng để biến phong trào thành cuộc đấu tranh rộng khắp trong cả nước.
