I. Chính sách kinh tế mới và công cuộc khôi phục kinh tế (1921-1925)
1. Chính sách kinh tế mới
a) Hoàn cảnh lịch sử
– Sau 7 năm chiến tranh liên miên, nền kinh tế đất nước bị thiệt hại nặng nề.
– Tình hình chính trị không ổn định. Các thế lực phản cách mạng chống trả quyết liệt, gây bạo loạn ở nhiều nơi.
– Chính sách cộng sản thời chiến lạc hậu làm kinh tế trì trệ, nhân dân bất mãn.
=> Nước Nga Xô viết lâm vào khủng hoảng.
– Tháng 3/1921, Đảng Bôn-sê-vích quyết định thực hiện Chính sách kinh tế mới (NEP) do Lênin đề xuất.
b) Nội dung chính sách kinh tế mới
Bao gồm các chính sách nông nghiệp, công nghiệp, thương mại và tiền tệ lớn.
* Nông nghiệp: thay chế độ trưng thu lương thực dư thừa bằng thu thuế lương thực.
* Ngành công nghiệp:
– Định hướng phục hồi công nghiệp nặng.
– Cho phép khu vực tư nhân thuê hoặc xây dựng các doanh nghiệp nhỏ (tối đa 20 người) dưới sự kiểm soát của nhà nước.
– Khuyến khích vốn nước ngoài đầu tư và kinh doanh tại Nga.
— Nhà nước kiểm soát các lĩnh vực then chốt của nền kinh tế — công nghiệp, vận tải, ngân hàng, ngoại thương.
– Nhà nước điều chỉnh tổ chức và quản lý sản xuất công nghiệp, hầu hết các doanh nghiệp chuyển sang hạch toán kinh tế, cải tiến chế độ trả lương để tăng năng suất lao động.
* Thương mại và tiền tệ:
– Khu vực kinh tế tư nhân được tự do mua bán, trao đổi, mở cửa thị trường, khôi phục và tăng cường liên kết đô thị – nông thôn.
– Năm 1924, nhà nước phát hành đồng Rúp mới thay cho đồng Rúp cũ.
c) Bản chất, ý nghĩa
– Tính chất: Là sự chuyển đổi kịp thời từ nền kinh tế nhà nước độc quyền về mọi mặt sang nền kinh tế nhiều thành phần nhưng vẫn có sự quản lý của nhà nước.
– Nghĩa:
+ Với việc thực hiện chính sách kinh tế mới, nhân dân Liên Xô đã ra khỏi khủng hoảng: kinh tế được khôi phục, tình hình chính trị – xã hội dần ổn định.
+ Để lại bài học cho công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở một số nước.
2. Sự hình thành Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết
Tháng 12 năm 1922, Đại hội Xô viết toàn Nga tuyên bố thành lập Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết (Liên Xô).
– Gồm 4 nước cộng hòa đầu tiên: Nga, Ukraina, Belarus và Transcaucasia (Azekbaijan, Armenia, Gruzia), đến 1940 có thêm 11 nước.
– Năm 1924, sau khi Lênin qua đời, Stalin lên thay và tiếp tục lãnh đạo công cuộc xây dựng và bảo vệ Liên Xô 1924-1953.
Bản đồ Liên Xô năm 1940
II. Xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô (1925-1941)
1. Kế hoạch 5 năm lần thứ nhất
một hình nền
– Đến 1925, Liên Xô đã hoàn thành phần lớn công cuộc khôi phục kinh tế => Nhân dân Liên Xô bước vào thời kỳ xây dựng CNXH.
b) Nhiệm vụ trung tâm: công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa.
Nhiệm vụ công nghiệp hóa được thực hiện theo hướng ưu tiên phát triển công nghiệp nặng: cơ khí và thiết bị nông nghiệp, năng lượng, công nghiệp quốc phòng, v.v.
c) Quy trình thực hiện:
– Công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa của Liên Xô được thực hiện thông qua các kế hoạch 5 năm.
– Từ 1925 đến 1941, nhân dân Liên Xô thực hiện 3 kế hoạch 5 năm:
+ Lần thứ nhất (1928 – 1932).
+ Lần thứ hai (1933 – 1937).
+ Được tổ chức lần thứ ba kể từ năm 1937 nhưng bị gián đoạn do cuộc chiến tranh xâm lược của phát xít Đức năm 1941.
đ) Thành tích đạt được:
– Kinh tế:
Từ một nước nông nghiệp lạc hậu, Liên Xô chuyển thành nước công nghiệp xã hội chủ nghĩa.
+ Năm 1937, sản xuất công nghiệp chiếm 77,4% tổng sản phẩm quốc dân.
+ Hoàn thành tập thể hóa nông nghiệp với việc đưa 93% nông trường và hơn 90% ruộng đất vào nông nghiệp tập thể hóa. Sản xuất nông nghiệp đang từng bước được cơ giới hóa.
Lãnh đạo Liên Xô thăm nhà máy thủy điện Dnepr
– Văn hóa – giáo dục: xóa mù chữ, hoàn thành phổ cập giáo dục tiểu học trong cả nước và tiến tới phổ cập trung học cơ sở ở các thành phố lớn.
– Xã hội: Các giai cấp bóc lột bị xóa bỏ, chỉ còn lại 2 giai cấp là công nhân, nông dân và đội ngũ trí thức XHCN.
Likbez ở Liên Xô, 1926
e) Ý nghĩa và hạn chế:
– Nghĩa:
+ Liên Xô bước đầu xây dựng cơ sở vật chất – kỹ thuật của CNXH.
+ Tăng cường sức mạnh của đất nước.
+ Nâng cao mức sống của người dân.
– Giới hạn:
+ Xây dựng nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung quan liêu bao cấp.
Vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ.
+ Chưa quan tâm đúng mức đến việc nâng cao mức sống của nhân dân.
Nhận xét: Mặc dù còn những hạn chế, nhưng công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô 1925 – 1941 vẫn đạt được những thành công rực rỡ, tạo ra những chuyển biến nhiều mặt có lợi cho nhân dân, xây dựng lực lượng vũ trang hùng mạnh để bảo vệ Tổ quốc và giúp đỡ phong trào cách mạng thế giới.
2. Quan hệ ngoại giao của Liên Xô
– Liên Xô từng bước phá vỡ chính sách bao vây, cô lập của các nước phương Tây:
+ Trong 4 năm (1922 – 1925), Liên Xô lần lượt được các nước tư bản Đức, Anh, I-ta-li-a, Pháp, Nhật Bản công nhận và thiết lập quan hệ ngoại giao.
Năm 1933, Mỹ công nhận và thiết lập quan hệ ngoại giao với Liên Xô.
– Vai trò và uy thế của Liên Xô trên trường quốc tế ngày càng được nâng cao.
