Lý thuyết Bài 20: Chiến tranh đã nhấn chìm cả nước. Cuộc kháng chiến của nhân dân ta 1873-1884. Nhà Nguyễn đầu hàng
I. Thực dân Pháp tấn công Bắc Kỳ lần thứ nhất (1873). Kháng chiến quét qua Bắc Kỳ
1. Tình hình Việt Nam trước khi Pháp đánh Bắc Kỳ lần thứ nhất (Giảm tải)
a) Chính trị
– Tiếp tục thực hiện chính sách “bế quan tỏa cảng”.
– Nội bộ triều đình chia thành 2 phe: chuộng hòa bình và hiếu chiến => gây mất đoàn kết trong nhân dân.
– Một số quan lại, nhà khoa bảng yêu nước ủng hộ cải cách, duy tân đất nước, triều đình nhà Nguyễn tiếp thu tư tưởng cải cách nhưng thực hiện nửa vời, thiếu kiên quyết (ví dụ cử người sang Tây học kỹ thuật, người đi xuống nam học tiếng Pháp,…) => hầu hết các đề nghị cải cách không được thực hiện.
b) Kinh tế: Suy kiệt.
c) Xã hội
– Đời sống các tầng lớp nhân dân còn nhiều khó khăn.
– Các phong trào chống triều đình của người Việt diễn ra sôi nổi.
2. Thực dân Pháp xâm lược Bắc Kỳ lần thứ nhất (1873)
* Âm mưu: xâm lược Bắc Kỳ, mở rộng chiến tranh xâm lược ra cả nước.
* Lừa:
– Sau khi chiếm Kahinkhina, Pháp lập bộ máy cai trị, biến nơi đây thành đầu cầu cho cuộc xâm lược Bắc Kỳ.
– Cử gián điệp ra Bắc điều tra tình hình quốc phòng Việt Nam.
– Lôi kéo giáo dân lừa bịp, xúi giục nổi dậy chống triều đình, hình thành nội quân âm mưu xâm lược sau này.
* Hành động xâm lược:
– Lấy cớ giúp triều đình nhà Nguyễn giải quyết vụ thương gia Đuypuy đang gây náo loạn ở Hà Nội, Pháp tiến hành đánh Bắc Kỳ.
– Tháng 11/1873 Garnier đưa quân vào Hà Nội.
– Ngày 19/11/1873, Garnier gửi tối hậu thư cho Tổng đốc Hà Nội là Nguyễn Tri Phương yêu cầu giải tán nghĩa quân, giao nộp vũ khí và cho Pháp đóng đồn ở trung tâm thành.
– Không đợi câu trả lời, ngày 20-11-1873, Pháp chiếm kinh thành; sau đó mở rộng đánh chiếm Hồng Yên, Phù Lí, Hải Dương, Ninh Bình, Nam Định.
Pháp tấn công Thành Hà Nội lần thứ nhất (1873)
3. Phong Trào Kháng Chiến Ở Bắc Kỳ 1873-1874
– Khi Pháp tấn công Thành Hà Nội, 100 nghĩa sĩ đã chiến đấu và anh dũng hy sinh tại quảng trường Quảng Chương.
Di tích lịch sử Ô Quang Chưởng (Hà Nội)
– Tổng đốc Nguyễn Tri Phương (73 tuổi) ra lệnh cho quân sĩ dũng cảm chiến đấu. Nguyễn Tri Phương hy sinh, thành Hà Nội thất thủ, quân triều đình nhanh chóng tan rã. Con trai ông là Nguyễn Lâm cũng hy sinh
– Nhân dân tiếp tục đấu tranh quyết liệt, buộc Pháp phải rút về các tỉnh cố thủ.
– Trận đánh được hưởng ứng mạnh mẽ là trận Câu Già (21-12-1873). Garnier tử trận => Nhân dân rất phấn khởi, thực dân Pháp hoảng sợ tìm cách thương lượng.
– Trong bối cảnh đó, Triều đình Huế đã kí Hiệp ước Giáp Tuất 1874 với Pháp.
* Nội dung Hiệp ước 1874 (Hiệp ước Giáp-Tuất).
– Quân Pháp rút khỏi Hà Nội và các tỉnh đồng bằng Bắc Kỳ nhưng vẫn có điều kiện tiếp tục xây dựng căn cứ địa cho các bước xâm lược tiếp theo.
— Hiệp định bao gồm 22 điều. Với hiệp ước này, triều đình Huế chính thức nhượng sáu tỉnh Kachin Hin cho Pháp, chấp nhận quyền đi lại, buôn bán, giám sát và điều tra tình hình ở Việt Nam của người Pháp.
=> Hiệp ước 1874 gây ra làn sóng bất bình trong quần chúng. Cuộc kháng chiến của nhân dân bước sang một giai đoạn mới: vừa chống Pháp, vừa chống sự đầu hàng của triều đình phong kiến.
II. Thực dân Pháp tấn công Bắc Kỳ lần thứ hai. Kháng chiến Bắc Kỳ và Chung Kì 1882-1884
1. Quân Pháp xâm lược Hà Nội và các tỉnh Bắc Kỳ lần thứ hai (1882 – 1883)
* Lý do:
– Từ những năm 70, nước Pháp bước vào giai đoạn đế quốc chủ nghĩa. Nhu cầu về thị trường, nguyên liệu, lao động và lợi nhuận rất bức thiết => Thực dân Pháp ráo riết đẩy mạnh âm mưu xâm lược toàn bộ Việt Nam.
* Lừa:
– Cử gián điệp ra Bắc điều tra tình hình quốc phòng Việt Nam.
– Vu khống triều đình nhà Nguyễn vi phạm Hiệp ước Giáp Tuất để lấy cớ rút quân ra Bắc.
* Hành động xâm lược
– Ngày 3/4/1882, Đại tá Riviera đổ bộ lên Hà Nội.
– Ngày 25-4-1882, Pháp gửi tối hậu thư cho Khảng Điếu yêu cầu phải trả lại thành trong vòng 3 giờ. Chưa dứt lời, quân Pháp nổ súng đánh chiếm thành, rồi chiếm mỏ than Hồng Gai, Quảng Yên, Nam Định.
Henri Rivie
2. Nhân dân Hà Nội và Bắc Kỳ kháng chiến
– Quan quân triều đình và Tổng trấn Hoàng Diệu đã anh dũng chiến đấu bảo vệ Thành Hà Nội. Khi thành thất thủ, Khaang Dieu tự sát. Nhà Nguyên hoang mang cầu cứu nhà Thanh.
– Nhân dân ta anh dũng chống Pháp:
+ Các nhà khoa bảng không tuân lệnh triều đình, tiếp tục tổ chức kháng chiến.
+ Quân dân ta đã chiến đấu tích cực, gây cho Pháp nhiều khó khăn, điển hình là trận Cầu Giấy lần thứ hai (19-5-1883), diệt gọn Riviere.
Ý nghĩa: Chiến thắng Câu Già thể hiện rõ quyết tâm tiêu diệt giặc của quân dân ta. Tuy nhiên, triều đình Huế vẫn nuôi ảo tưởng thu hồi thành Hà Nội thông qua đàm phán.
III. Thực dân Pháp tấn công cửa sông Tuần An. Hiệp ước 1883 và Hiệp ước 1884
1. Quân Pháp tấn công cửa Tuần An
– Lợi dụng lúc triều đình rối ren khi vua Tự Đức băng hà, Pháp tấn công Huế, buộc nhà Nguyễn phải đầu hàng.
– Ngày 18-8-1883 Đô đốc Kuokbe ra lệnh đánh chiếm các đồn ở cửa Tuần An. Tối ngày 20 tháng 8 năm 1883, toàn bộ cửa biển Tuần An rơi vào tay giặc.
2. Hai hiệp ước 1883 và 1884. Nhà nước phong kiến nhà Nguyễn đầu hàng
Nghe tin Pháp tấn công Tuần An, triều đình Huế xin đình chiến và ký Hiệp ước Hoà ước (1883).
* Nội dung của Hiệp ước Harmony:
– Việt Nam bị đặt dưới sự “bảo hộ” của Pháp.
+ Nam Kỳ là thuộc địa, Bắc Kỳ là bảo hộ, Trung Kỳ là triều đình.
+ Đại diện Pháp ở Huế trực tiếp kiểm soát Trung Kì.
+ Ngoại giao của Việt Nam do Pháp nắm giữ.
– Về quân sự: triều đình phải chấp nhận cho Pháp huấn luyện và chỉ huy, phải rút quân từ Bắc Kỳ về kinh đô, Pháp được tự do đóng quân ở Bắc Kỳ, được toàn quyền xử lý các quân cờ.
– Về kinh tế: Pháp kiểm soát mọi nguồn lực trong nước.
=> Việt Nam trở thành nước thuộc địa nửa phong kiến
– Sau Hòa ước, triều đình ra lệnh giải tán các phong trào kháng chiến, nhưng hoạt động chống Pháp ở Bắc Kỳ vẫn không ngừng.
– Ngày 6-6-1884, Pháp ký với nhà Nguyễn Hiệp ước Patenos, trên cơ sở Hiệp ước Hòa ước nhưng có sửa đổi một số điều nhằm xoa dịu dư luận và mua chuộc thêm các phần tử phong kiến.
